Definitie Onderzoeksjournalistiek

Het Fonds BJP volgt in principe de VVOJ-definitie van Onderzoeksjournalistiek:

Onderzoeksjournalistiek is kritische en diepgravende journalistiek.

Kritisch betekent dat de journalist niet slechts functioneert als doorgeefluik van ‘nieuws’ met betrekkelijk weinig eigen toegevoegde waarde. Het gaat om nieuws dat er zonder dat journalistieke ingrijpen niet was geweest: door nieuwe feiten aan te dragen, maar ook door al bekende feiten op een nieuwe manier te interpreteren of met elkaar in verband te brengen. Zo wordt bijgedragen aan het publieke debat in de samenleving in de breedste zin van het woord.

Diepgravend betekent dat een omvangrijke, eigen journalistieke inspanning is verricht. In kwantitatieve zin (er is veel tijd gestoken in het onderzoek, er zijn veel bronnen geraadpleegd, et cetera), of in kwalitatieve zin (scherpe vragen geformuleerd, nieuwe benaderingen opgepakt, et cetera). Of natuurlijk in een combinatie van beide.

Onderzoeksjournalistieke methoden lijken daardoor meer op wetenschappelijke of recherchemethoden dan op het dagelijkse journalistieke werk. Het gaat bijvoorbeeld om archiefonderzoek, desk-research, enquêtes, WOB-verzoeken, off-the-record-gesprekken met bronnen en/of klokkenluiders, of methoden die voortkomen uit andere onderzoeksvelden, zoals het ‘scrapen’ van informatiebronnen op internet of het gebruik van geavanceerde analysetechnieken, zoals netwerkanalyses.

Het tijdrovende karakter zorgt ervoor dat harde deadlines vaak ontbreken. Het verhaal moet eerst ‘rond’ zijn voordat publicatie is gerechtvaardigd. Vanwege de onzekere uitkomst voorziet de regeling van het Fonds BJP in een researchfase en een uitvoeringsfase.

Daarnaast is er een aantal kenmerken dat bepaalt of er wel sprake is van journalistiek: de onderzoeksvraag is onafhankelijk geformuleerd en er is een zeker ‘algemeen belang’ in het geding.

Met deze definitie als basis onderscheiden we drie soorten onderzoeksjournalistiek, die overigens kunnen overlappen:

• Opsporende Dit is onderzoek gericht op het opsporen van overtredingen van wetten, regels of fatsoensnormen door overheid, bedrijven, organisaties of individuele personen.
• Controlerende Dit onderzoek is gericht op de toetsing van beleid of het functioneren van overheid, bedrijven en andere organisaties, inclusief het blootleggen van onbedoelde of ongewenste (neven)effecten.
• Signalerende Dit is onderzoek gericht op het opsporen van maatschappelijk relevante veranderingen in de samenleving, zoals sociale, economische, politieke en culturele trends.

Bij de beoordeling van aanvragen gaat het Fonds BJP uit van de bovenstaande definitie en de kenmerken van gesignaleerde vormen van onderzoeksjournalistiek. Dat betekent niet dat een projectvoorstel aan al deze voorwaarden moet voldoen. Maar het fungeert uiteraard wel als een handige checklist om te bepalen of een aanvraag überhaupt voor subsidiëring in aanmerking komt.